Pomniki symfoniki - Dvořák

Cykl Pomniki symfoniki to miejsce dla dzieł, które dobrze znamy, choć nie zawsze słuchamy ich naprawdę uważnie. Tym razem zabrzmi IX Symfonia e-moll Antonína Dvořáka – Z Nowego Świata.

Zanim trafił do Ameryki, Dvořák był już jednym z najwyżej cenionych kompozytorów Europy Środkowej. Pochodził z wioski Nelahozeves pod Pragą, był synem rzeźnika i grajka, sam przez lata pracował jako altowiolista i nauczyciel. Uznanie zdobył nie przez awangardę ani manifesty, lecz dzięki wyrazistemu idiomowi narodowemu i niezwykłej melodyczności.

W 1892 roku w wieku 51 lat został zaproszony do Nowego Jorku, by objąć kierownictwo nad National Conservatory of Music. Miał nie tylko uczyć, ale także pomóc zbudować amerykański styl narodowy w muzyce – tak jak wcześniej kształtował muzykę czeską. Spędził tam trzy lata, pracując i słuchając. Fascynowały go spiritualsy, tradycje rdzennych Amerykanów, wielojęzyczna mozaika Nowego Świata. Ale w listach coraz częściej powracała nuta tęsknoty: Z Nowego Świata patrzę jeszcze bardziej w stronę starego. Ta podwójna perspektywa – zachwyt i oddalenie – przenika całą IX Symfonię.

Najbardziej znany fragment, druga część largo, długo funkcjonował jako melodia instrumentalna. Dopiero w 1922 roku uczeń Dvořáka, amerykański kompozytor William Arms Fisher, napisał do niej słowa, tworząc pieśń Goin’ Home. Choć wiele osób sądzi, że to tradycyjny spiritual, melodia powstała w całości z wyobraźni Dvořáka – nie jest cytatem, lecz stylizacją, uchwyceniem ducha afroamerykańskiej muzyki w nowej formie. To nie przypadek. Bo ta symfonia nie opowiada o Ameryce, lecz o kimś, kto w Ameryce próbuje odnaleźć siebie.

Forma dzieła jest klasyczna: cztery części, dramatyczny początek, słynne adagio, taneczne scherzo i monumentalny finał. Ale jego treść leży głębiej: między frazami, między światami. Przed koncertem, zgodnie z tradycją cyklu, o formie i historii utworu opowie dyrygent Przemysław Neumann, który poprowadzi też jego wykonanie.

Są symfonie, które wydają się znajome od pierwszego taktu. Ale dopiero po latach zaczynamy słyszeć, ile naprawdę zostało w nich powiedziane. To właśnie są Pomniki symfoniki.

Allegro con fuoco z IX Symfonii Dvořáka w wykonaniu Orkiestry Filharmonii Wiedeńskiej pod batutą Gustavo Dudamela: